Wat is COPD?

COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) is de verzamelnaam voor een aantal chronische aandoeningen van de luchtwegen, zoals bronchitis en longemfyseem. Bij COPD raken vooral de kleine vertakkingen van de luchtwegen blijvend beschadigd door een voortdurende ontsteking ervan. De oorzaken van COPD zijn meest voorkomend: roken of langdurig werken in een omgeving met veel stofdeeltjes van steen of metaal in de lucht. COPD komt meestal na het 40e levensjaar voor. Astma vertoont overeenkomsten met COPD. Echter : astmapatiënten hebben een normale longfunctie en ervaren geen beperkingen, als ze klachtenvrij zijn. Astma veroorzaakt moeilijkheden bij het ademhalen. De luchtwegen, of vertakkingen van de luchtwegen, kunnen vernauwd raken, waardoor vooral de uitademing belemmerd is. Astma gaat vaak samen met een allergie (b.v. huisstofmijt, huidcellen van dieren, e.d.). Naast plotselinge aanvallen van benauwdheid, kunnen hoesten en/of het opgeven van slijm ook voorkomen bij astma.

De luchtwegen van COPD-patiënten reageren sterk op prikkels van buiten (huisstof/tabaksrook/temperatuurverschillen). Het ademen lijkt dan niet meer vanzelf te gaan: er ontstaat kortademigheid, elke ademhaling is hoorbaar, er is het gevoel te weinig lucht te krijgen. Door dit alles treden spanning en nervositeit op. Soms wordt er ook veel gehoest en infecties en inspanning verergeren deze klachten. Soms heeft een patiënt altijd last van de ademproblemen, maar een ander heeft de klachten meer met perioden of in speciale situaties. Daarnaast komen ook overmatige slijmproductie en chronische hoest voor bij COPD-patiënten. Dit is afhankelijk van soort en mate van COPD.

Ademhalen is op allereerst een levensvoorwaarde, maar ook voor het spreken is adem onmisbaar. COPD-patiënten kunnen dan ook problemen hebben tijdens het praten. Er kunnen door het ademtekort weinig woorden na elkaar gezegd worden. Er wordt vaak en duidelijk hoorbaar ingeademd, en soms ook op onlogische momenten tijdens het praten. Al met al is het spreken hierdoor moeilijker te verstaan. Door deze manier van ademhalen worden de stembanden overbelast en kan heesheid het gevolg zijn. Langer spreken is vermoeiend. Vooral COPD-patiënten met een spreekberoep kunnen veel last hebben van hun stem.

Wat doet een logopedist?

De logopedische behandeling van COPD-patiënten zal met name gericht zijn op omgaan met de eigen (optimale) longinhoud. De patiënt leert de ademverdeling daaraan aan te passen in verschillende situaties. De logopedist leert een ontspannen gebruik van adem-/ stemkoppeling. Inzicht in het eigen adempatroon geeft de patiënt handvatten voor wat hij moet doen bij dreigende/plotselinge benauwdheid. Dan zal de aanval niet onnodig verlengd worden en er geen paniek ontstaan.

Door de spanning en de kortademigheid heeft de COPD-patiënt vaak een minder gunstig adempatroon ontwikkeld. Ontspannings- en houdingsoefeningen zijn dus belangrijk, waarbij het van belang is dat de logopedist samenwerkt met de fysiotherapeut/oefentherapeut, longverpleegkundige en longarts om de patiënt optimaal te behandelen.

De logopedist kan ook het vergroten van de spierkracht van de ademhalingsspieren als doel in de behandeling meenemen, waardoor de COPD-patiënt meer hoestkracht heeft en op een makkelijker manier kan spreken. Ook stem- en ademoefeningen(en eventueel articulatietraining) zorgen voor spreken met minder moeite. Verder kan de logopedist communicatieadviezen geven aan de patiënt en zijn omgeving om de communicatie te optimaliseren. Bij vergevorderde COPD kan door de logopedist ondersteunende communicatie ingezet worden.

De logopedist kan helpen bij het verminderen van en omgaan met chronisch hoesten en reflux. Bij gevorderde COPD krijgen steeds meer COPD-patiënten slikproblemen. De logopedist kan dan onderzoek, behandeling, begeleiding en adviezen bieden bij problemen bij eten en drinken.

Meer informatie over COPD

http://www.astmafonds.nl/allesovercopd/

Wat is heesheid?

Heesheid is een stoornis waarbij de stemkwaliteit is verslechterd en klinkt de stem niet meer helder: er is een fijne of grove ruis te horen en/of kraakjes. De stem kan zelfs helemaal of gedeeltelijk wegvallen. De KNO-arts kan beoordelen of de stembanden wel/niet goed sluiten of dat het golf- en trillings-patroon van de stembanden al dan niet correct verloopt. De oorzaak kan in het stemorgaan zelf liggen, maar ook het verkeerd gebruiken van het stemorgaan kan heesheid veroorzaken. Soms leiden psychische problemen tot heesheid. Vaker is een combinatie van deze factoren de oorzaak van heesheid. Een verkeerd gebruik van de stem kan leiden tot vormverandering van het stemband-weefsel(stembandknobbeltjes).

Naast heesheidsklachten zijn er meestal ook andere symptomen, zoals te luid/te zacht spreken, spreken op te hoge toonhoogte of geknepen spreken. De ademhaling kan anders en onregelmatig zijn en vaak is er pijn, drukgevoel of kriebel in het keelgebied.

Heesheid komt zowel bij kinderen als bij volwassenen voor. Bij kinderen wordt heesheid vaak veroorzaakt door stemmisbruik. Bij volwassenen is vaak het verkeerde stemgebruik de oorzaak van heesheid, met name wanneer de stem extra belast wordt. Vaak is er (bij kinderen en volwassenen) ook sprake van een zwak stemorgaan.

Wat doet de logopedist?

Heesheid kan verbeteren door een goede lichaamshouding, juiste ademhaling en/of stemgeving. De logopedist leert verschillende technieken aan of verbetert bestaande technieken. Zo wordt er gewerkt aan een stabielere stemgeving. Draagkracht van de stem en een duidelijke uitspraak spelen hierbij ook een gunstige rol. Stemhygiëne-adviezen, zoals bijvoorbeeld het afleren van te vaak kuchen/schrapen, komen aan bod. Bij kinderen is vooral het afleren van stembelasting( denk aan veel schreeuwen en/of gekke stemmetjes nadoen) belangrijk.

Het bereiken van een heldere stem is niet altijd haalbaar als einddoel van de logopedie. Bij b.v. blijvende afwijkingen of beperkingen van het stemorgaan is dit niet haalbaar en staat het op een economische manier leren stemgeven voorop, zodat klachten als vermoeidheid na spreken en/of een geïrriteerde keel verminderen of verdwijnen.

Logopedische therapie kan gecombineerd worden met een stem-chirurgische behandeling; bij voorkeur wordt er zowel vóór als na de operatie logopedisch behandeld.

Het onderzoek en de behandeling van heesheid worden als regel vergoed door de ziektekostenverzekeraars, na verwijzing door huisarts of medisch specialist.

Als iemand dagelijks de stem intensief gebruikt(door spreken en/of zingen), kan dit keelpijn en stemklachten tot gevolg hebben. Intensief stemgebruik vermoeit namelijk de keel en het weefsel van de stembanden. De vermoeidheid kan zich over het hele lichaam uitbreiden, zodat aan het einde van de dag iemand zich soms doodop voelt. Ook kan men last hebben van een gevoel van slijm of kriebel in de keel, dat niet weggeslikt kan worden. De keel kan branderig, pijnlijk, dichtgesnoerd en/of geïrriteerd. Bij vaak keelschrapen en kuchen kunne deze klachten ook ontstaan.

Als iemand na een feest of tijdens verkoudheid deze keelklachten heeft, zijn de klachten van voorbijgaande aard. Maar als deze klachten na intensief stemgebruik regelmatig blijven terugkomen, kan men daarvan veel last hebben. Soms neemt zelfs de behoefte om te spreken af. Mensen met een spreekberoep ontwikkelen op den duur blijvende stemklachten. (hese of schorre stem, wegvallend stemgeluid en stemcontrole is minder of weg). De oorzaak hiervan is meestal een verkeerde verhouding tussen stembelasting en stemrust(te korte hersteltijd). Naast mensen met een spreekberoep kunnen ook bijvoorbeeld studenten en koorzangers last krijgen van stemproblemen.

Keel- en stemklachten bij intensief stemgebruik kunnen dus ontstaan bij een verkeerd gebruik van de stem. Onderzoek door de KNO-arts zal een eventuele organische oorzaak, zoals een poliepje, stembandknobbeltjes of onvoldoende sluitende stembanden, uitsluiten.

Wat doet de logopedist?

De logopedist verricht stem-onderzoek, stelt een logopedische diagnose en maakt een behandelplan. Er kan gewerkt worden aan de houding(voorwaarde voor goede stemgeving), ademhaling (adembeweging en ademritme) en aan een ontspannen manier van stemgeven. De logopedist zet hierbij verschillende technieken en oefeningen in.

Er worden adviezen op maat gegeven, afhankelijk van het dagelijkse stemgebruik van de patiënt(bijvoorbeeld stem-sparende adviezen ofwel stemhygiëne). Arbeidsomstandigheden(akoestiek, omgevingslawaai etc.) worden besproken en zo nodig/mogelijk aangepast.

Keel- en stemklachten kunnen met behulp van logopedie geheel verdwijnen, mits men zich de technieken voldoende eigen maakt en de adviezen ter harte neemt.

Meer informatie over stemklachten

 www.ieder1stem.nl

De stembanden bevinden zich in het strottenhoofd. Er ontstaat stemgeluid wanneer de stemplooien tegen elkaar worden gebracht en er adem langs blaast(uitademing): de stembanden gaan trillen. Bij een stembandverlamming staan één of beide stembanden stil, of is de spanning van de stembanden verstoord. Dit leidt tot bemoeilijkte stemgeving, ademen en/of slikken. Een stembandverlamming komt voornamelijk bij volwassenen voor en ontstaat na beschadiging van een hersenzenuw(na ongeval of door operatie), een virusinfectie of een

beroerte. De KNO-arts stelt de diagnose. De oorzaak van een stembandverlamming wordt niet altijd duidelijk.

De gevolgen van een stembandverlamming zijn afhankelijk van de mate van resterende trillings-mogelijkheid van de stembanden, van het feit of er één of beide stembanden zijn aangedaan en van de positie van de stilstaande stemband(en). Als één stemband in het midden stilstaat, klinkt de stem vrij goed: de stembanden kunnen elkaar raken en dus voor geluid zorgen. Wel is de stem beperkt in luidheid en toonhoogte. Soms staan beide stembanden in het midden stil. De stem klinkt dan redelijk goed, maar er is forse ademnood, omdat er weinig lucht in en uit kan stromen. Als de stemband meer aan de zijkant stilstaat zijn er geen ademproblemen, maar wel problemen met de stem. De stem klinkt hees, kan wegvallen en/of hogere/lagere tonen kunnen niet gemaakt worden. Tenslotte kunnen beide stembanden in zijwaartse positie stilstaan. De stem klinkt dan erg hees, omdat de stembanden elkaar niet kunnen raken.

Wat doet de logopedist?

Via de huisarts, neuroloog en/of KNO-arts zal de patiënt naar de logopedist worden verwezen. De stemkwaliteit en stemgebruik worden onderzocht en samen met de gegevens van de KNO-arts beoordeelt de logopedist of de stemkwaliteit door middel van adem- en stemoefeningen te verbeteren is. Dit hangt dus af van het type verlamming en de positie van de stilstaande stemplooien.

De logopedist kan bijvoorbeeld, wanneer de stemband in zijwaartse positie stilstaat, proberen om de nog bewegende stemband over de middellijn heen te krijgen door middel van speciale oefeningen. Hierdoor kan de stemkwaliteit verbeteren. Er wordt ook gelet op een juiste toonhoogte en ademdruk om andere (stem)klachten te voorkomen.

Soms moet er eerst chirurgisch ingegrepen worden. Hierna volgt altijd logopedische therapie om de stem zo goed mogelijk te leren gebruiken. De logopedist begeleidt bij het weer gaan belasten van de stem in de werk en/of leefsituatie.

Meer informatie over stembandverlamming

www.kno.nl/publiek/voorlichting/stem_volwassenen

Bij strottenhoofdkanker is er sprake van een kwaadaardige tumor in het strottenhoofd. De precieze oorzaak van het ontstaan van deze vorm van kanker is onbekend, maar roken en alcoholgebruik vergroten het risico op strottenhoofdkanker. Het komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen.

Afhankelijk van de plek van de tumor treden de eerste klachten op. Wanneer de tumor groeit bij de stembanden zal heesheid optreden. De heesheid is eerst wisselend, wordt steeds erger en vaak wordt de stem ook schor. De (groeiende)tumor leidt namelijk tot een verschil in massa tussen de stembanden en verandert daarmee het normale bewegingspatroon van de stembanden. Hoe eerder de tumor ontdekt wordt, des te minder schade er kan ontstaan. Bij

aanhoudende klachten(heesheid of vage slikklachten) is het daarom raadzaam naar de huisarts te gaan.

Door middel van een kijkoperatie (onder narcose), waarbij een stukje weefsel wordt weggenomen voor onderzoek, kan strottenhoofdkanker vastgesteld worden. Daarna zijn er verschillende behandelmethoden mogelijk en vaak worden ze gecombineerd: een bestralingskuur (radiotherapie), een operatie(meestal wordt een deel van of de gehele stemband(en) verwijderd. Soms moet het gehele strottenhoofd worden verwijderd) en/of een behandeling met medicijnen (chemotherapie).

Wat doet de logopedist?

Via de huisarts of medisch specialist, bijvoorbeeld KNO-arts of radioloog, wordt de patiënt naar een logopedist verwezen. Er wordt onderzocht wat de resterende mogelijkheden zijn wat betreft het stemgeven.

Na een kleine stembandoperatie of een bestralingskuur kan de logopedist leren de resterende mogelijkheden te benutten en met eventueel verlittekende stemplooien weer te leren spreken. Er wordt gewerkt aan lichaamshouding(voorwaarde voor goed stemgebruik), aan het ademen en aan een economische manier van stemgeven. Omdat er na bestraling veel is veranderd in het weefsel, geeft de logopedist ook adviezen over het slikken, een droge mond, en/of een veranderd gevoel in de mond.

Na verwijdering van het gehele strottenhoofd(laryngectomie) zijn de stembanden niet meer aanwezig en moet de patiënt op een andere manier leren spreken. De slokdarmspier kan het werk van de stembanden overnemen. Daarvoor moet er lucht langs deze spier gaan, zodat deze in trilling gebracht wordt. Door een techniek te gebruiken die verwant is aan boeren ontstaat geluid, waarmee men kan leren spreken. De logopedist geeft hierbij advies en begeleiding.

Tegenwoordig wordt vaak een ventielstemprothese geplaatst('knoopje' of ‘button’). Meestal kan men hiermee na de operatie al vrij snel spreken. Er kan ook gebruik gemaakt worden van elektronische spreekapparatuur. Na de behandeling zal men zich meestal weer goed verstaanbaar kunnen maken.

Meer informatie

www.kankerpatient.nl/nsvg

Wat is een zwakke stem?

Een zwakke stem is een in aanleg beperkte stem, die vaak en snel hees wordt. De mogelijkheden van de stem zijn zeer persoonsgebonden, omdat het stemapparaat, de larynx, niet bij alle mensen hetzelfde is gebouwd: er zijn verschillen in grootte, vorm en skeletopbouw. Mannen- en vrouwenstemmen verschillen ook om die reden.

De kracht van de stem wordt met name bepaald door de bouw van de larynx. Bij een zwakke stem heeft men meer kracht en spierspanning nodig om een gemiddelde luidheid te bereiken en dit langere tijd vol te houden. Stemzwakte leidt vaak tot overbelasting en verkeerd gebruik van de stem, met als gevolg heesheid, pijnklachten en vermoeidheid bij het spreken. Veel schrapen, kuchen en hoesten is het gevolg van deze irritaties, maar verergert ook de klachten.

Een zwakke stem kan vooral in spreekberoepen tot problemen leiden. De stem is onvoldoende krachtig om les te geven in rumoerige klaslokalen of laat het afweten bij (langdurig) spreken in een grote ruimte. Zingen in een koor kan ook stemproblemen geven.

Wat doet de logopedist?

Wanneer de KNO-arts geen afwijkingen aan de stembanden ziet, zal de logopedist de stem verder onderzoeken. De stem wordt beoordeeld wat betreft hoogte, luidheid en draagkracht. Tijdens de behandeling wordt geleerd de mogelijkheden van de stem zo goed mogelijk te benutten door oefeningen voor een goede houding, ontspannings-, adem-, stem en een duidelijker uitspraak. Stem-sparende (ofwel stem-hygiënische) adviezen kunnen nodig zijn. Arbeidsomstandigheden(akoestiek en omgevingslawaai bijvoorbeeld) worden eventueel besproken en zo nodig/mogelijk aangepast..

Een in aanleg zwakke stem zal door oefening geen sterke stem met vele mogelijkheden worden, maar het stemgeven zal economischer gebeuren en daardoor minder belastend zijn. Klachten worden hierdoor verminderd.

Het onderzoek en de behandeling van een zwakke stem worden vergoed door de ziektekostenverzekeraars, na verwijzing door huisarts of medisch specialist.